Jongeren en faalangst - Een Gids voor Ouders

Inleiding

Op de middelbare school en het beroepsonderwijs heeft naar schatting 1 op de 5 jongeren last van faalangst. Vooral naar mate de toets weken en examen dichterbij komen loopt de spanning logischerwijs op. Er blijkt hier niet echt een verschil te zijn tussen jongens en meisjes in percentages. De manier waarop jongens en meisjes met faalangst omgaan verschilt wel, en daarmee is ook de aanpak om met faalangst om te gaan anders voor meisjes dan voor jongens.

Je kunt stellen dat faalangst een veelvoorkomend fenomeen is dat jongeren tussen de 16 en 25 jaar kan beïnvloeden, met mogelijke gevolgen voor hun prestaties en welzijn. Als ouders van een jongere met faalangst is het belangrijk om te begrijpen wat faalangst is, hoe het ontstaat, en hoe je het beste kunt omgaan met deze uitdaging. In dit artikel gaan we dieper in op deze onderwerpen om ouders te informeren en te ondersteunen.

Zodra faalangst leidt tot belemmeringen in het (dagelijks) functioneren is het verstandig actie te ondernemen. Het vermijden van situaties, het volledig dichtslaan bij toetsen en examens, het (bijna) niet meer kunnen slapen of fysieke klachten die ontstaan uit faalangst. De richtlijn is dat een beetje spanning geen kwaad kan en zelfs heel logisch is voor een nieuwe of spannende situatie maar het vermijden of niet meer kunnen functioneren voor, tijdens of na een nieuwe of spannende situatie is niet wenselijk. Als faalangst langdurig aanhoudt of veelvuldig optreedt spreken van een angststoornis en dit kan onder meer leiden tot chronische stress, burn-out of depressiviteit.

Wat is faalangst eigenlijk?

Faalangst is een intense angst om te falen of niet aan bepaalde verwachtingen te voldoen, wat resulteert in lichamelijke en emotionele stress. Deze angst kan zich manifesteren in verschillende situaties, zoals examens, presentaties, sociale interacties, of nieuwe uitdagingen. Het belemmert niet alleen de prestaties, maar kan ook het zelfvertrouwen van jongeren negatief beïnvloeden.

Faalangst is er in verschillende vormen, waarbij jongeren verschillende reacties en gedragingen kunnen vertonen. Over het algemeen worden drie hoofdvormen van faalangst onderscheiden:

1.    Cognitieve Faalangst:

• Dit type faalangst richt zich op mentale processen, zoals denken en herinneren. Jongeren met cognitieve faalangst maken zich zorgen over het niet kunnen oproepen van de benodigde informatie tijdens beoordelingssituaties, zoals examens of presentaties. Angst voor examens, toetsen of bang zijn niet te kunnen presteren op het werk.

2.    Sociale Faalangst:

• Sociale faalangst komt voort uit de angst voor negatieve beoordelingen van anderen in sociale situaties. Dit kan variëren van angst voor spreken in het openbaar tot nervositeit bij sociale interacties zoals een nieuwe school of klas of een etentje van het werk.

3.    Motorische Faalangst:

• Motorische faalangst heeft betrekking op de angst om fysiek te falen bij activiteiten zoals sport, dans of andere bewegingsgerelateerde taken. Jongeren met motorische faalangst zijn bang voor het maken van fouten tijdens fysieke prestaties. Voorbeelden hiervan zijn angst voor falen bij het sporten, het klussen of koken.

Het is niet onderzocht welke vormen van faalangst meer of minder voorkomen bij jongens of meisjes maar over het algemeen wordt aangenomen dat cognitieve faalangst vaker voorkomt bij meisjes en motorische faalangst bij jongens. Bij sociale faalangst is er vermoedelijk geen groot verschil. Over het algemeen geldt dat vrouwen gevoeliger zijn voor angststoornissen en op middelbare scholen meisjes vaker faalangst hebben dan jongens. Toch zijn de verschillen niet zo groot als je mogelijk zou denken.

Het verschil tussen positieve en negatieve faalangst heeft te maken met de impact van de angst op de prestaties en het welzijn van een individu:

1.    Negatieve Faalangst:

• Dit is het meest bekende type faalangst en verwijst naar de angst die de prestaties daadwerkelijk belemmert. Individuen met negatieve faalangst ervaren intensieve angst en stress, wat kan leiden tot vermijdingsgedrag en uiteindelijk de prestaties negatief beïnvloeden.

2.    Positieve Faalangst:

• Positieve faalangst wordt soms gezien als gezonde spanning of motivatie. Het kan een individu aanzetten tot betere prestaties en het stellen van hogere doelen. In kleine hoeveelheden kan positieve faalangst stimulerend zijn en leiden tot verbeterde focus en concentratie.

Het is belangrijk om op te merken dat positieve faalangst niet altijd als positief wordt ervaren, vooral als het te intens wordt en leidt tot overmatige stress. Evenzo kan negatieve faalangst, indien op de juiste manier aangepakt, worden omgezet in een stimulans voor groei en ontwikkeling. Het hangt af van de mate waarin faalangst wordt ervaren en hoe het individu ermee omgaat. Professionele begeleiding kan nuttig zijn bij het identificeren en aanpakken van faalangst op een effectieve manier.

Faalangst bij jongeren

In het algemeen leven jongeren in een wereld waarin zij veel druk van buitenaf ervaren, hierbij speelt social media ook een grote rol. Alle levens lijken perfect te moeten zijn want zo wordt het ook voorgespiegeld op social media. Je moet knap, slim, sportief en succesvol zijn anders hoor je er niet bij en heb je gefaald!

Over het algemeen komt faalangst voor bij zowel jongens als meisjes, maar de manifestatie ervan kan verschillen. Meisjes hebben mogelijk meer last van sociale faalangst, gericht op relaties en sociale interacties, terwijl jongens zich mogelijk meer zorgen maken over prestatie gerelateerde faalangst, zoals academische prestaties en sportieve activiteiten. Het is echter belangrijk om te benadrukken dat deze generalisaties niet opgaan voor iedereen, en individuele verschillen spelen een grote rol.

Jongeren hebben meer kans om faalangst te ontwikkelen in een schoolsysteem waar cijfers, prestaties en het vergelijken met elkaar sterk is ontwikkeld. Het vergelijken en de prestatiedruk bestaat niet alleen op school maar ook bij het sporten en in het sociale verkeer.

Ook voor jongeren op de werkvloer geldt dat ze minder ervaren zijn en daardoor banger te zijn om fouten te maken. In bedrijven waar een afrekencultuur bestaat zal faalangst veel sneller ontstaan dan in een cultuur waar fouten maken mag en leren van je fouten wordt gestimuleerd.

Tot slot speelt de ontwikkeling van de hersenen een mogelijk rol bij het meer vatbaar zijn voor faalangst. De hersenen van mensen ontwikkelen zich doorgaans tot ongeveer het vijfentwintigste levensjaar. Zonder al te diep op het functioneren in te gaan zou het kunnen zijn dat nog niet volledig ontwikkelde hersenen vatbaarder zijn voor angsten en emoties. Het plaatsen van dingen in het juiste perspectief is voor jongeren lastiger.  

Hoe ontstaat faalangst?

Verschillende factoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van faalangst bij jongeren. Onder druk staan om te presteren, perfectionisme, negatieve ervaringen in het verleden, of een gebrek aan zelfvertrouwen kunnen allemaal bijdragen aan het ontwikkelen van faalangst. Het is belangrijk om te erkennen dat faalangst geen teken van zwakte is, maar eerder een natuurlijke reactie op stressvolle situaties.

De oorsprong van faalangst is complex en wordt beïnvloed door zowel genetische als omgevingsfactoren. Onderzoek suggereert dat faalangst een samenspel is van genetische aanleg en de invloed van omgevingsfactoren, waaronder opvoeding en persoonlijke ervaringen.

• Genetische Factoren

Erfelijkheid lijkt een rol te spelen bij de vatbaarheid voor angst in het algemeen, waaronder faalangst. Studies met eeneiige en twee-eiige tweelingen wijzen op een hogere mate van overeenkomst in angstniveaus tussen eeneiige tweelingen, wat duidt op genetische invloeden. Specifieke genen die verband houden met angst zijn echter complex en veelzijdig, en hun expressie kan worden beïnvloed door omgevingsfactoren.

• Omgevingsfactoren

De omgeving, inclusief opvoeding en persoonlijke ervaringen, speelt ook een cruciale rol bij het ontstaan van faalangst. Kinderen kunnen faalangst ontwikkelen als ze herhaaldelijk ervaren dat falen niet wordt geaccepteerd of als er veel nadruk wordt gelegd op prestaties zonder voldoende steun en positieve bekrachtiging.

• Opvoeding

Uit onderzoek blijkt dat een hogere mate van autoritatieve opvoedingsstijl leidt tot meer faalangst. Een autoritatieve opvoeding is een opvoedingsstijl die wordt gekenmerkt door een evenwicht tussen warmte en controle. Ouders die een autoritatieve opvoedingsstijl hanteren, tonen een hoge mate van betrokkenheid en responsiviteit naar hun kinderen, terwijl ze tegelijkertijd duidelijke verwachtingen en regels stellen. Deze stijl is een middenweg tussen de autoritaire en permissieve opvoedingsstijlen. Hoewel een autoritatieve opvoedstijl doorgaans als een goede en gezonde stijl wordt gezien kan het dus wel faalangst in de hand werken.

• Persoonlijke Ervaringen

Negatieve ervaringen, zoals het meemaken van mislukkingen of het ontvangen van kritiek, kunnen bijdragen aan het ontstaan van faalangst. Deze ervaringen kunnen het zelfvertrouwen verminderen en angst voor toekomstig falen vergroten.

Genetische aanleg bepaalt niet dat iemand per se faalangst zal ontwikkelen. Omgevingsfactoren spelen een cruciale rol bij het al dan niet tot uiting komen van genetische aanleg. Ook kan faalangst evolueren en veranderen gedurende het leven van een persoon, beïnvloed door verschillende levensfasen en ervaringen.

Het begrijpen van zowel genetische als omgevingsfactoren is essentieel voor het ontwikkelen van effectieve preventie- en behandelingsstrategieën voor faalangst. Professionele begeleiding, zoals counseling of therapie, kan nuttig zijn bij het identificeren van specifieke oorzaken en het aanpakken van faalangst op een individueel niveau.

Hoe kun je omgaan met faalangst?

Er wordt nogal snel naar medicatie gegrepen als er sprake is van stress of angst. De drogisterijen liggen vol met (natuurlijke) rustgevers en als je naar de huisarts gaat krijg je in sommige gevallen zwaardere middelen voorgeschreven. Ook het gebruik van zware medicatie tegen ADHD wordt ingezet om leerprestaties te verbeteren en de focus tijdens examens en tentamens goed te houden. Het zou verstandiger zijn niet direct naar medicatie te grijpen en eerst zelf te onderzoeken of de faalangst zonder medicatie bestreden kan worden tot een hanteerbaar niveau. Daarmee leer je hoe beter om gegaan kan worden met stressvolle situaties en faalangst. Ook als je ouder wordt zul je mogelijk geconfronteerd worden met stressvolle situaties waarbij je angstig bent om het verkeerd te doen. Het is dan prettig als je jezelf manieren hebt aangeleerd om hier mee om te gaan en niet direct naar medicijnen te grijpen.

Je kunt je kind op de volgende manieren helpen zijn of haar faalangst hanteerbaar te maken.

• Open communicatie

Communiceer openlijk met je kind over zijn of haar angsten en zorgen. Creëer een ondersteunende omgeving waarin ze zich veilig voelen om hun gevoelens te uiten zonder veroordeling. Door open te staan voor gesprekken, kan je een beter inzicht krijgen in de specifieke triggers van de faalangst. Het is heel normaal stress of angst te ervaren in bepaalde situaties. Positieve stress of faalangst hoeft helemaal geen probleem te zijn. Bespreek daarbij ook open je eigen rol als ouder, heb jezelf veel last gehad van faalangst? Heb je hoge verwachtingen van je kind en merk je dat je kind deze niet waar kan of wil maken? Zelfreflectie als ouder kan hierbij behulpzaam zijn.

• Realistische verwachtingen

Stel realistische verwachtingen voor je kind. Druk om perfect te zijn kan faalangst versterken. Focus op het stimuleren van inspanning en groei in plaats van alleen op het behalen van perfecte resultaten. Neem de klachten van je kind serieus, bespreek de klachten en bepaal samen wat je kunt doen om de druk weg te nemen. Probeer de verwachtingen in een realistisch perspectief te zetten. Zijn er hoge verwachtingen of heeft je kind die druk zelf opgelegd? Is de angst reëel? Wat gebeurt er als je faalt? Meestal is dat niet het eind van de wereld of je leven.

• Positieve bekrachtiging

Benadruk de positieve aspecten van de inspanningen van je kind. Erken en prijs hun prestaties, hoe klein ook, om het zelfvertrouwen te vergroten. Het benadrukken van succesvolle pogingen kan helpen bij het veranderen van de mindset ten opzichte van falen.

• Leer ontspanningstechnieken aan

Help je kinderen om te gaan met stress door ontspanningstechnieken zoals ademhalingsoefeningen, mindfulness of yoga aan te moedigen. Deze technieken kunnen hen helpen om kalm te blijven en stress te verminderen in stressvolle situaties. Vooral ademhalingsoefeningen zijn praktisch makkelijk uit te voeren en kunnen enorm helpen. Op internet zijn tal van effectieve laagdrempelige oefeningen te vinden.

• Help je kind met plannen en organiseren

Vaak hebben pubers maar ook adolescenten moeite met plannen en prioriteiten stellen. Dit heeft te maken met de nog niet volledig ontwikkelde hersenen. Help ze met rust te creëren in hun leven door samen een planning op te stellen voor bijvoorbeeld een tentamen week. Hanteer of leer je kind de Pomodoro techniek. Heel in het kort je leert 25 minuten met focus, je neemt 5 minuten rust, dit herhaal je 4 keer. Daarna neem je 25 minuten rust. Deze methode is ook bekend in het bedrijfsleven en daarmee ook toepasbaar als je werkt.

• Hulp vragen is oké!

Wat te doen: Jongeren moeten weten dat het oké is om hulp te zoeken. Of het nu gaat om steun van vrienden, familie of professionele hulpverleners, het delen van gevoelens en gedachten kan een grote opluchting zijn. Met een beperkt aantal coachsessies waarin zelfinzicht en de inzet van een aantal technieken je kind snel kan helpen met faalangst om te gaan en deze te verminderen.

Therapie vormen bij faalangst

Er zijn talloze technieken waarbij je leert je faalangst hanteerbaar te maken en beter met stressvolle situaties om te gaan. Een aantal van deze technieken (lang niet een volledige lijst) wordt hier kort besproken zodat je een beeld krijgt van de mogelijkheden en technieken die door een therapeut of coach worden ingezet.

1. Cognitieve Gedragstherapie (CGT):

• Wat is het: CGT is een veelgebruikte benadering om negatieve gedachtepatronen en gedrag te identificeren en te veranderen.
• Hoe wordt het ingezet: Een therapeut werkt samen met de jongere om onrealistische gedachten over prestaties te herkennen en te veranderen. Het richt zich ook op het aanleren van copingmechanismen en positieve zelfspraak.

   2. Exposuretherapie:

• Wat is het: Exposuretherapie richt zich op het geleidelijk blootstellen aan gevreesde situaties om de angstreactie te verminderen.
• Hoe wordt het ingezet: Therapeuten kunnen jongeren begeleiden bij het stapsgewijs confronteren met situaties die faalangst veroorzaken, waardoor ze leren om hiermee om te gaan.

   3. Mindfulness en Ontspanningstechnieken:

• Wat is het: Mindfulness en ontspanningsoefeningen bevorderen het bewustzijn van het huidige moment en helpen de spanning te verminderen.
• Hoe wordt het ingezet: Therapeuten kunnen jongeren leren ademhalings- en ontspanningstechnieken, evenals mindfulnesspraktijken, om hen te helpen kalm te blijven in stressvolle situaties.

    4. Zelfbeeld- en Zelfvertrouwenversterking:

• Wat is het: Deze benadering richt zich op het opbouwen van een gezond zelfbeeld en zelfvertrouwen.
• Hoe wordt het ingezet: Therapeuten werken met jongeren om hun sterke punten te erkennen, successen te benadrukken en realistische verwachtingen te ontwikkelen.

    5. Groepstherapie:

• Wat is het: Groepstherapie biedt een ondersteunende omgeving waarin jongeren ervaringen kunnen delen en van elkaar kunnen leren.
• Hoe wordt het ingezet: Jongeren kunnen in een groepssessie hun faalangst bespreken, inzichten delen en gezamenlijk strategieën ontwikkelen.

Conclusie faalangst bij jongeren

Faalangst is iets waar veel jongeren tussen de 16 en 25 jaar last van hebben. Als ouders of verzorgers is het belangrijk om een ondersteunende en begripvolle rol te spelen. Door open communicatie, realistische verwachtingen, positieve bekrachtiging en het aanleren van ontspanningstechnieken kun je jouw kind helpen bij het overwinnen van faalangst en het ontwikkelen van veerkracht voor de toekomst. Onthoud dat het proces van omgaan met faalangst tijd kan vergen, dus wees geduldig en blijf betrokken bij het welzijn van je kind.

Over het algemeen is het belangrijk op te merken dat faalangst niet uniform is en kan variëren tussen individuen. Sommige studies hebben in het verleden wel verschillen gesuggereerd tussen jongens en meisjes als het gaat om faalangst, met meisjes die mogelijk meer vatbaar zijn voor sociale faalangst en jongens voor prestatie gerelateerde faalangst. Deze verschillen zijn echter algemene trends en kunnen niet voor alle individuen gelden.

Probeer niet direct te grijpen naar medicatie om faalangst of stress te onderdrukken. Het is aan te bevelen eerst andere stappen te zetten en je kind te leren faalangst hanteerbaar te maken. Door samen aan de slag te gaan biedt je je kind de gelegenheid zelfbewuster te worden, om te gaan met gevoelens en sterker de toekomst in te gaan.

Het is belangrijk om te benadrukken dat individuen verschillend reageren op verschillende benaderingen. Het kan nuttig zijn om een combinatie van strategieën te verkennen en aan te passen op basis van de specifieke behoeften van de jongere. Het betrekken van ouders en verzorgers als onderdeel van het ondersteuningssysteem is ook van groot belang.

Is de angst echt belemmerend in het dagelijks leven van je kind (niet of nauwelijks kunnen slapen of functioneren, het vermijden van stressvolle situaties) overweeg dan professionele hulp. Je kunt naar je huisarts gaan of contact zoeken met een therapeut, psycholoog op jongeren coach.

Bronnen:

Faalangst bij kinderen: oorzaken, kenmerken en tips! (psychogoed.nl)

Mijn kind heeft faalangst | Thuisarts.nl

Faalangst bij jongeren: het ontstaan & hulp - BrainNetwork

Wat is faalangst en wat kan ik eraan doen? - BrainNetwork

Leren met de Pomodoro Techniek: het Complete Stappenplan (examenoverzicht.nl)