Hulp bij opvoeden van pubers

Slecht nieuws voor alle ouders van (lastige) pubers. Iedere puber is uniek en er zijn geen opvoedkundige tips waarmee succes is gegarandeerd. Er zijn simpelweg te veel dingen die de ontwikkeling van jouw puber beïnvloeden en er is te weinig kennis van hoe de hersenen werken en zich ontwikkelen. Recentelijk heeft Loes Keijsers een wetenschapper op het gebied van pubertijd, onderzoek gedaan bij 250 pubers naar hun gevoel en het effect van ouders op het geluksgevoel bij de pubers. Acht keer per dag beantwoorde deze 250 jongeren online een vragenlijstje waarin gevraagd werd naar hun algemene gevoel en de relatie met hun ouders op dat moment. 

Hoewel er geen gouden tip is of succes gegarandeerd methode is heeft het onderzoek wel inzicht gegeven in effecten van opvoedstijl en het gevoel van pubers in relatie tot hun ouders.

Belangrijk om te weten is dat ook al merk je het mogelijk niet, je puberzoon of dochter houden het meest van hun ouders. Maar je bent als ouder tevens de persoon waar de puber zich het meest aan stoort. Een haat – liefde verhouding dus. Niet vreemd gezien alle ontwikkelingen van de jongere waarbij het losmaken van de ouders een belangrijk onderdeel is. Hoewel vrienden in deze fase belangrijker zijn dan ouders, zijn pubers loyaal aan hun ouders en spelen ouders een zeer belangrijke rol in de verdere ontwikkeling.

De pubertijd kan een verwarrende fase zijn waarin een hoop gebeurt.

Een korte opsomming voor welke veranderingen jouw kind allemaal komt te staan, in een periode van een jaar of vijf:

1.     De rijping van de hersenen.

2.     Groei en ontwikkeling van het lichaam.

3.     Ontwikkelen van de identiteit.

4.     Belangstelling voor vriendschappen.

5.     Belangstelling voor relaties.

6.     Belangstelling voor seksualiteit.

7.     Het leggen van een basis door school en opleiding voor een beroep later.

8.     Losmaking van de ouders

Vooral de periode tussen veertien en zestien jaar is lastig. In deze periode wordt er veel geëxperimenteerd en dat gaat niet altijd even doordacht. Er is een simpele regel die wat soelaas kan bieden: Tussen veertien en zestien? Waren ze daarvoor leuk, dan worden ze vanzelf weer leuk. Waren ze daarvoor moeilijk, dan worden ze wat moeilijker, maar dat blijft niet tot aan hun pensioen

In feite moet je de puberteit in die jaren een beetje ‘uitzitten’. Dat betekent voor ouders vooral: aardig zijn, steunen, begrenzen waar het echt nodig is, vertrouwen schenken waar het mogelijk is overleg plegen in plaats van opleggen. O ja en vooral niet al te veel terugverwachten.

Het is dus een nogal onstuimige fase waarin veel gebeurt en moet gebeuren. In het kort gaat het over groei, gedragsverandering, hersenontwikkeling en hormonale veranderingen.

Ook de ouder kind relatie moet zich aanpassen aan deze veranderingen en dat kan leiden tot spanningen. Het is belangrijk tijdens de puberteit niet te verwachten dat er sprake is van een optimale relatie vanuit ouder perspectief, maar dat er in ieder geval wordt voldaan aan de volgende dingen in de samenwerking tussen ouder en puber:

• Ouderlijke steun (emotionele steun geven en affectie tonen).
• Interesse tonen in je kind (open vragen stellen en echt luisteren).
• Praten en steun bieden (neem je kind serieus).
• Regels stellen – (bijvoorbeeld over hoe laat thuis zijn en drank).
• Autonomie bevorderen (niet betuttelen, ruimte geven, fouten maken mag).

Loes Keijsers geeft ook direct aan dat uit het onderzoek is gebleken dat deze 5 punten niet voor alle kinderen gelden. In sommige gevallen vinden jongeren het juist minder prettig als ze steun krijgen of affectie ervaren. Iedere opvoeding is dus uniek, ieder kind reageert anders, ieder kind is onderdeel van meerdere systemen, die reactie en ontwikkeling beïnvloeden.

Hoe kun je dus het beste om gaan met je kind in deze periode? Het antwoord is minder moeilijk dan je denkt: door goed te communiceren en door echt persoonlijk contact. Communicatie met ‘hersens op aan’, de jongere in de denkmodus zetten in plaats van hem de les te lezen. Dat is hoe dan ook onmisbaar bij het opvoeden gedurende deze periode

Uiteraard speelt ook ‘het hoe’ een belangrijke rol. Hoe geef je steun? Hoe laat je affectie en interesse zien? Hoe praat jij met je puber? Hoe ga je om met regels maken? Op wat voor manier geef jij je kind de ruimte zich te ontwikkelen?

Waarom zijn pubers, pubers?

Pubers zijn niet volwassen en denken en doen niet zoals jij dat doet of zou willen. Het is belangrijk rekening te houden met onderstaande onderwerpen bij het opvoeden, je puber denkt en kijkt anders naar de wereld en vind andere dingen belangrijk.

• Betrokkenheid: Belangrijk is om jongeren te betrekken, veel vragen te stellen. Niet alleen thuis maar ook op sportclubs, buurthuizen en scholen.
• Low trust: Jongeren ervaren over het algemeen low trust als de norm. Ofwel ze verwachten bij default weinig vertrouwen te hebben van volwassenen in hun omgeving.
• Cross mediaal: Jongeren denken cross mediaal niet in termen van boeken of muziek maar in thema’s en activiteiten.
• Respect: Jongeren vinden respect een basishouding dat iedereen verdient, ouderen vinden dat je respect moet hebben verdient.
• Non-verbaal: Jongeren letten op gezichtsuitdrukking en non-verbale houdingen.
• Emoties: Jongeren herkennen emoties beter als ze de hele lichaamshouding in beeld hebben en zijn slechter in staat gezichtsuitdrukking te herkennen.
• Verplaatsen in anderen: Jongeren kunnen zich slechter verplaatsen in hoe andere iets ervaren.
• Sociale uitsluiting: sociale uitsluiting is grote risico factor bij jongeren op psychologische problemen en zelfs schizofrenie.

De ontwikkeling van het denken

In de eerste jaren van de pubertijd (ongeveer 10-14 jaar) kan het best beschreven worden als leven in het hier en nu. De jongeren zijn uiteraard in staat om keuzes te maken maar niet om te gaan met gevolgen van keuzes, het ordenen en vooruitkijken.

Daarna volgt de fase van 14-16 jaar, het is de experimentele fase en sterk gericht op het eigen individu. Het inschatten van gevolgen van keuzes gaat al beter maar het plannen en vooruitkijken nog niet. Acties zijn vooral gedreven door korte termijn en beloningssystemen.

In de leeftijd van 16 tot 22 jaar is het beeld nog wat wisselend. Een jongeren kan onverwacht volwassen zijn en dit afwisselen met onverwacht onvolwassen gedrag. In nieuwe situaties kan in deze fase ineens weer onvolwassen gedrag optreden. Zoals bij het starten van een studie en het op kamers gaan. Jongeren zijn dan wel steeds beter in staat op ook te plannen en vooruit te kijken.

Ontwikkeling van de hersenen

De hypothalamus (hormoonorgaan) geeft het startsignaal voor de puberteit door aan de hypofyse en daarmee veranderd je kind ergens vanaf het 10^de levensjaar in een puber.

Het rijpen van de hersenen van een puber biedt vele mogelijkheden, onder andere op het gebied van de executieve functies, dat wil zeggen hoe je een taak of opdracht kunt volbrengen door te kunnen plannen, je niet verstoord te voelen door een verandering en dergelijke. Het werkgeheugen lijkt een tijdje foetsie, tot groot verdriet van de puber zelf die zich ergert omdat hij alles vergeet en midden in een zin blijft hangen.

De ontwikkeling van de frontale hersenkwab (prefrontale cortex) speelt een grote rol in de pubertijd en de ontwikkeling. De rijping verloopt van achter naar voor, dit deel is als laatste aan de beurt. Concreet betekend dit dat de hersendelen die verantwoordelijk zijn voor impulsiviteit en gevoeligheid voor beloning zijn in de pubertijd actiever en in ontwikkeling.

Pubers zijn vooral ingegeven door hersenontwikkeling, impulsiever, emotioneler en gevoeliger voor groepsdruk.

Pas halverwege de twintig gaat de snelheid van ontwikkeling van de hersenen omlaag en zijn hersenen tot rijping gekomen. Hierbij ontstaat langzaam een evenwicht tussen impulsen, verlangens, doelstellingen, eigenbelang, regels en normen.

Omgaan met je puber

In de literatuur kunnen wij vier opvoedstijlen onderscheiden:

1.    Autoritair – veel regels, nadruk op status en gehoorzaamheid

2.   Democratische  – regels en sociaal emotionele steun, nadruk op autonomie en verwachtingsvol

3.   Verwaarlozend – aan lot overgelaten, geen structuur, warmte en genegenheid

4.   Permissief – gericht op eigenheid kind zonder grenzen. Risico: verwend: materieel, emotioneel, gedragsmatig

De democratische stijl wordt over het algemeen als meest effectief gezien bij het opvoeden van pubers en deze lijkt op de uitkomst van het onderzoek van Loes Keijsers waarin steun, affectie, ruimte geven, interesse tonen en in gesprek blijven belangrijke kenmerken zijn voor een goede relatie met je kind. 

Als je wilt proberen je puber een empathisch en gewetensvol volwassene te maken kun je het beste affectie combineren met het duidelijk stellen van grenzen, het tonen van geduld en geven van uitleg en bovendien het zuinig zijn met het gebruik van machtsmiddelen.

Belonen ja, straffen nee

Wederzijds gesteunde afspraken maken is belangrijk om te zorgen dat de puber zich ook aan de afspraak houdt. Een opgelegde afspraak of semi-democratische afspraak (daar ben jij het toch ook mee eens?) werkt nog minder goed.

Regels moeten duidelijk zijn en niet straffend. Protest betekend niet dat de jongere zich niet aan de regel zal houden. Geef de jongere wel inzicht in de consequentie van het niet houden aan een regel, niet in de vorm van straf maar meer in uitleg over consequenties.

Straf leidt over het algemeen niet tot het afleren van gedrag. Gedragsverandering door straf heeft alleen effect als de pakkans groot is. Bij beloning is het effect op gedragsverandering beter. Negeren kan ook een goede optie zijn om gedrag te veranderen.

Het eenvoudige, maar o zo moeilijk toe te passen concept van belonen is de beste en meest effectieve optie. Belonen van goed gedrag en negeren van slecht gedrag is de meest effectieve manier. Maar we vergeten vaak te belonen. Te zeggen dat heb je goed gedaan, fijn dat je dit doet, wat lief van je, goed bezig joh! Jij snapt het, je komt er wel. Allemaal beloningszinnen die geen geld kosten maar wel positief bijdragen aan gedragsverandering.

Je puber en school

Het is belangrijk voor je toekomst! Je wilt toch wat bereiken? Nee dus, je puber zijn toekomst is de volgende pauze of als het mee zit de volgende vakantie. Op je puber inspreken en wijzen op het belang van school is kansloos, gewoon mee stoppen dus.

Je kind gaat niet naar school omdat school leuk is maar voor de sociale aspecten van school. Samen met vrienden zijn, activiteiten voor, na en tijdens school. Maar dus niet voor de lessen en uit interesse voor het leren.

Plannen, vooruitkijken het belang inzien van school of het leggen van een goede basis  zijn geen drijfveer voor hun beweging. Verwacht dit dan ook niet van hen, en probeer ze daar niet opvoedkundig van te overtuigen. Je mag het natuurlijk uitleggen en af en toe aangeven dat jij dat vind maar verwacht geen acceptatie en begrip vanuit je puber hiervoor.

Als je dan toch iets wilt betekenen rond de schoolprestaties van je zoon of dochter.

1. Leer je kind dan leren en plannen, de hersenen van je puber hebben daar nog veel moeite mee
2. De gemiddelde concentratiespanne van iemand is 15-20 minuten om nieuwe informatie op te nemen. Maak een realistische planning voor het leren.
3. Veel jongeren hebben hulp nodig goede en slechte informatie te onderscheiden en de betrouwbaarheid van informatie te kunnen bepalen. Ofwel niet alles wat je op internet ziet is waar, of liever het meeste is niet waar.

Succeservaringen zijn cruciaal als motivator voor jongeren. Dus wacht niet op een onvoldoende om ze aan te spreken maar prijs alles boven een vijf als een goed resultaat! Prijs iedere andere activiteit of prestatie die zij zelf als positief zien.

Pick your battles

‘Als het opruimen van een kamer, een chronisch te kort aan geld, te veel schermtijd je grootste problemen zijn in de opvoeding dan heb je het ernstig goed getroffen met je puber.’

Wees blij als je puber wegblijft van drugs, alcohol en criminaliteit. Wees blij als je puber (bijna) altijd naar school gaat en het daar naar zijn of haar zin heeft. Wees blij als je zoon of dochter regelmatig eet en een behoorlijk slaappatroon heeft. Wees blij als hij of zij voldoende vrienden heeft en niet eenzaam is of buitengesloten wordt.

Om problemen te voorkomen en je puber mentaal zo goed mogelijk te ondersteunen kun je als ouders de volgende onderwerpen goed in de gaten houden en bespreekbaar maken met je kind:

Zijn er voldoende belangrijke volwassenen om de jongeren heen, die een goed voorbeeld geven en waarmee zij in gesprek kunnen gaan?

1. Voelt de jongeren zich voldoende gehoord?
2. Heeft de jongeren leeftijdgenoten voor steun, ofwel voldoende vrienden waar hij/zij op kan bouwen?
3. Maakt de jongeren deel uit van een groep waaraan geen risico op drugsgebruik of delinquent gedrag kleeft?
4. Heeft de jongere een goed eet- en slaappatroon?
5. Is de jongere voorgelicht over gebruik van alcohol en drugs?
6. Zijn er signalen die aangeven dat de jongere last heeft van depressies of zelfs zelfmoordgedachten?

De meeste ruzies tussen ouders en pubers gaan over school, vrienden, geld, schermgebruik en huishoudelijke taken. Hierin is het advies pick your battles. Als je je puber op alle fronten gaat proberen bij te sturen dan gaat het mis, hoe goed je communicatie en opvoedstijl ook is.

Communiceren met je puber

Hoe kun je dan het beste proberen te communiceren met je puber?

• Toon respect (verwacht wederzijds respect)
• Neem je puber serieus
• Luister zonder te oordelen
• Stimuleren om te vertellen, vraag door naar wat zij belangrijk vinden.
• Geef waardering in het gesprek.
• Wees open en bereid te leren, er kan wederzijds geleerd worden van elkaar

Jongeren gaan praten als ze hun verhaal mogen vertellen, zich veilig en gewaardeerd voelen, je je nieuwsgierig opstelt. Je benoemd wat je voelt, je houdt je oordeel voor je en geeft geen dwingend advies.

Het valt nog niet mee zo’n gesprektechniek in te zetten en je mag ook niet verwachten dat dit altijd lukt of succesvol is. Zeker niet in het heetst van de strijd dus op het moment dat er al sprake is van spanning of een conflict. Dat is een ander punt waarom de relatie met je puber vaak moeizaam is. We gaan vaak pas in gesprek als we de puber willen corrigeren, vinden dat iets moet gebeuren of je je ergernis kenbaar wilt maken.

Grijp juist je kans een gesprek te voeren als je iets positiefs te melden hebt, een moment dat er geen (dreigend) conflict is. Goede momenten zijn samen in de auto, samen buiten lopen of ieder ander moment dat je even één-op- één met je puber bent en er rust in de tent is. Draaf ook niet door en verwacht geen wonderen. Als jij empathie toont, je open opstelt, oprecht nieuwsgierig bent en je oordelen en adviezen voor je houdt zal je kind dat waarderen ook al laat hij of zij dat mogelijk niet of nauwelijks merken.

Rijtje tips omgaan met je puber

Er is oneindig veel te vertellen over het omgaan met pubers maar als je onderstaande rijtje uit je hoofd leert en zoveel mogelijk probeert te gebruiken in de communicatie en omgang met je kind, heb je een goede kans dat de relatie met je puber verbeter en uitgroeit tot een prachtig volwassen mens.

• Blijf betrokken
• Bied structuur
• Stel grenzen en houd je daar ook aan
• Geef het goede voorbeeld
• Fouten maken mag
• Pick your battles
• Stimuleer zelfstandigheid
• Succes leidt tot motivatie
• Complimenteer en toon waardering
• Let op voeding, slaap en beweging
• Creëer momenten om te praten
• Creëer verbinding
• Ken de vrienden van je kind
• Toon interesse in zijn (online) wereld
• Onderken je invloed
• Bedenk hoe je vroeger zelf was
• Denk aan je uitstraling
• Wees positief
• Wees alert op discriminatie en uitsluiting

Bronnen:

1. Kinderwijsz.pdf (mdelfos.nl)
2. Hoe worden we van irritante pubers leuke individuen? :: Universiteit van Nederland
3. Puberbrein binnenstebuiten - Huub Nelis & Yvonne van Sark
4. Ik heb ook wat te vertellen – dr. Martine F. Delfos
5. Praten met pubers: 17 tips voor een echt goed gesprek (jmouders.nl)
6. Hoe ervaren jongeren en ouders de opvoeding in de praktijk van alledag? - Universiteit Leiden
7. Wat gebeurt er in dat puberhoofd? (psychologiemagazine.n
8. Delfos A3.docx (mdelfos.nl)